Sắp giải lời tụng tranh chăn trâu nên đặt câu hỏi đáp, bày ra đây để làm sáng tỏ.

____________________

Kính nghe, Tổ đạo mới hưng, phần diệu Bồ-đề làm đổi mới cả hai cõi. Ngọn chân phong riêng hiển lộ, pháp Đạt-ma đầu tiên mở mang ở phương Đông.

Ngưỡng trông Tổ đạo từ Tây sang, thầm bày ý chỉ riêng truyền. Cơ linh chợt gõ, tâm nguyên không vô Thánh. Bẻ cành lau thẳng ra biển, chín năm ngó vách công đức cao vời. Chiếc dép trở về Tây, ngàn năm đạo hưng thạnh mãi mãi. Ân thấm khắp nơi, rừng thiền gánh vác vun bồi. Gương tuệ treo cao, nơi học địa càng mới thêm giác chiếu. Bởi Tổ đạo tùy nghi, lại thuận theo đời mà trọn lặng. Chẳng bỏ lòng từ, mới đến nơi đây, ai hay kiêng tránh?

Vả lại chánh pháp nhãn tạng là chỗ truyền bày của Phật Tổ. Cửa lớn cam lồ, thật là chỗ ước mong của người học. Rộng tu nơi hệ quán, ai bảo là siêu phàm nhập Thánh? Dứt sạch không dấu vết, xưa nay thông suốt cả đất trời. Ý chỉ của đức Phật chúng ta, khó lường khó nghĩ. Công của tự tánh, trọn vẹn thủy chung. Như tâm cấu nhiễm chẳng thôi dứt, thôi dứt tức Bồ-đề. Tâm nhơ sạch đã sáng tỏ, thì xưa nay chính là Phật.

Bởi Phật Tổ tùy nghi lập giáo, nên những người tu trước, hoặc sau đều nhận được ân huệ. Song theo tánh tu thân để đạt đạo trong hoàn vũ. Vui với lý thiên nhiên biết rõ tánh mạng là thiền siêu vật ngoại. Khóa vàng chóng mở, thì không luận mình hay người đều giải thoát. Khối nghi đã vỡ, cần gì phải trù tính kia đây? Nên nói: “Về nguồn không hai lối, phương tiện có nhiều môn.” Bởi tranh này chính là tranh chỉ thẳng, vốn vì hàng sơ cơ trung hạ mà lập bày; còn bậc căn khí Đại thừa trí bén, thì chẳng ở lời này.

Luận rằng:

Trong giáo bảo: Chỉ nhân gió cảnh thổi động, đến phải khiến cho sóng to nổi dậy. Sóng và nước tuy khác mà tánh nó thì không hai. Song nước hay chở thuyền, sóng thì hay lật úp thuyền.

Lại tranh chăn trâu này vốn lấy thức thứ sáu làm chăn, năm thức trước làm trâu.

Hỏi: Thế nào là chăn?

Đáp: Chính như người học hay chuyển được thì thành Diệu quan sát trí. Thấy sắc chẳng dính sắc, nghe tiếng chẳng phải tiếng, thơm hôi chẳng phân biệt, ngọt đắng chẳng khác, thô tế một thể, mà thành trí tự nhiên. Đó là nói thức thứ sáu là người chăn.

Hỏi: Thế nào là dùng năm thức làm trâu?

Đáp: Năm thức này, mỗi thứ đều có cái dụng của nó, mỗi thứ đều nương cái thể của nó, chỉ nhân vì căn bên trong, trần bên ngoài chợt gặp nhau mà sanh khởi, nên tội nghiệp từ đó dấy thành. Chính như người học hay chuyển thức thành trí, bèn thành công thành sở tác. Đó là gọi năm thức là con trâu.

Hỏi: Có thấy biết gì mà ở trên tranh lại vẽ thêm tranh?

Đáp: Dụng khởi từ nơi thể, thể đã thành lập, rồi sau dụng mới hiện hành. Cổ đức nói: Tâm vốn không, cảnh vốn tịch, phỏng theo lý thể thì sai mà không sai, căn cứ trên công dụng thì chẳng khác mà khác. Một hai đều vô ngại, mới vào cửa bất nhị. Thể dụng chẳng trái, mới đạp lên cảnh chân như. Chính tranh trên là thể, tranh dưới là dụng vậy.

Hỏi: Thế nào là lúa mạ tốt?

Đáp: Đây là ngũ dục ở trong trần, nên nói là lúa mạ tốt.

Hỏi: Thế nào là dây thừng?

Đáp: Đây là giữ vững giới luật, nên là dây thừng.

Hỏi: Thế nào là roi vọt?

Đáp: Đây là chí khí cứng cỏi, nên là roi vọt.

Hỏi: Thế nào con trâu ban đầu đen?

Đáp: Đây là lâu ngày tắm nước trần cảnh, ô nhiễm với ngũ dục, nên là màu đen.

Hỏi: Thế nào là con trâu sau đó chóng trắng?

Đáp: Đây là màu chân thật sẵn vậy sờ sờ của con trâu trắng.

Hỏi: Thế nào là trước quên trâu?

Đáp: Đây là năm căn đã trở lại gốc ban đầu, nên là trước quên trâu.

Hỏi: Thế nào là người trâu đều chẳng thấy?

Đáp: Đây là tình phàm Thánh hết sạch, năm uẩn đều không, lâu rồi về sau trí Bát-nhã tròn đầy, tâm cảnh cùng quên, nên người và trâu chẳng thấy.

Hỏi: Thế nào là tướng tròn xuất hiện?

Đáp: Trả lại cho ta bộ mặt thật xưa nay vậy.

Chưa chăn có hai ý: chung và riêng. Chung là tất cả quí và tiện. Riêng là có tại gia và xuất gia.